Bolesław III "Krzywousty" Piast (urodzony 20 sierpnia 1085 roku, zmarł w klasztorze w Sochaczewie, 28 października 1138 roku) herb
Młodszy syn Władysława I "Hermana" Piasta, księcia polskiego i Judyty Przemyślidówny, córki Córka Wratysława II Przemyślida, króla Czech.
Książę Polski od 4 czerwca 1102 roku (wspólnie z bratem do 1106 roku) do 28 października 1138 roku, książę Mazowsza od 4 czerwca 1102 roku do 28 października 1138 roku.
W 1098 roku pod naciskiem, buntujących się synów, książę Władysław I podzielił kraj między braci, z czego Bolesław III otrzymał Śląska i Małopolskę, bez głównych grodów, które pozostały przy ojcu. Po śmierci ojca Bolesław władał południową częścią Polski. Prawdopodobnie musiał uznawać zwierzchnią władzę brata, Zbigniewa. W 1108 roku Bolesław objął samodzielną władzę nad całością ziem polskich z tytułem księcia Królestwa Polskiego. W latach 1122 do 1138 władał księstwem pomorskim.
Miedzy 16 listopada 1102 roku (może 1103 roku) poślubił Zbysławę Rurykowiczówną (urodzona w 1085 roku, zmarła zapewne między 1109 rokiem a 1112 rokiem), córką Światopełka II Rurykowicza, wielkiego księcia kijowskiego. Między marcem a lipcem 1115 roku poślubił Salomeę "Błogosławioną" Berg-Schelklingen (urodzona przed 1101 roku, zmarła 27 lipca 1144 roku), córkę Henryka Berg-Schelklingen, hrabiego Bergu i Adelajdy von Cham und Mochentalu, córki Diepolda (II) von Cham und Mochentalu, margrabiego Nordgau.
Władca prywatnie.
Bolesław urodził się w 1085 roku jako syn księżnej czeskiej Judyty i Władysława Hermana. Zgodnie z kanonem wychowania monarszego i rycerskiego, od dzieciństwa opanowywał sprawności potrzebne na łowach i w boju. Przekaz mówi, że już jako pacholę szedł na łowy z oszczepem, bijąc dwie sztuki. Mając siedem lat uczestniczył przy boku Sieciecha w wyprawie łupieskiej na Morawy. Był wykształcony - znał zapewne język niemiecki i ruski, łacinę, posiadł pewną znajomość modlitw łacińskich. Odznaczał się odwagą, zdolnościami i opanowaniem. Był ambitny i okrutny. Przykładem tego może być jego postępowanie wobec brata. Jednak w swej bezwzględności nie odbiegał wiele od innych władców tej epoki. Był bardzo zręcznym politykiem, świetnie wybrnął z trudnej dla siebie sytuacji po śmierci brata Zbigniewa.
W 1103 (lub 1102) roku zawarł związek małżeński ze Zbysławą, córką Świętopełka II, wielkiego księcia kijowskiego. Małżeństwo to miało zapewnić mu sojuszników ze strony książąt ruskich w konflikcie z bratem. Z powodu ślubu miał nawet pewne kłopoty. Zbysława była bowiem cioteczną wnuczką Kazimierza "Odnowiciela" i zbyt bliskie pokrewieństwo budziło opory ze strony Kościoła. Protegowany księcia na biskupstwo krakowskie Baldwin udał się do Rzymu z interwencją w tej sprawie. Ze Zbysławą miał Bolesław dwoje dzieci: syna Władysława oraz córkę Ryksę, którą wydał za króla Danii i Szwecji. Małżeństwo to zakończyło się rychłą śmiercią Ryksy w 1108 roku. Z normalizacją stosunków z Cesarstwem na początku drugiego dziesięciolecia XII wieku wiąże się drugie małżeństwo Bolesława "Krzywoustego" z Salomeą, córką Hneryka hrabiego Bergu (około 1115 roku). Salomea dała mężowi szczęście małżeńskie oraz liczne potomstwo - co najmniej 11 dzieci. Ze związku tego Bolesław miał pięciu lub sześciu synów (ostatni, Kazimierz, urodził się już po śmierci ojca) i co najmniej trzy córki.
Działalność publiczna.
Na scenę polityczną wkroczył Bolesław bardzo wcześnie, jeszcze jako wyrostek. Mimo niewątpliwych zdolności był w pierwszym okresie raczej obiektem różnorodnych nacisków. Uwikłany w rozgrywki między grupami możnych rywalizujących z dworem ojca, pełnił czasem rolę marionetki. Dorastając, stopniowo uwalniał się spod obcych wpływów. Wreszcie stał się samodzielnym aktorem na scenie politycznej. Początkowo pozostawał w kręgu wpływów Sieciecha. Po 1097 roku, kiedy to doszło do buntu książąt przeciw Władysławowi Hermanowi, Bolesław znalazł się pod wpływem jednej z grup możnych, rywalizujących z Sieciechem. Od tej pory Bolesław przebywał z dala od wpływów książęcgo dworu, w wyznaczonej mu przez ojca dzielnicy. Nad młodym księciem czuwał piastun, posłany przez Sieciecha, komes Wojsław.
Po śmierci ojca Bolesław władał południową częścią Polski. Prawdopodobnie musiał uznawać zwierzchnią władzę brata, Zbigniewa. Jednak między braćmi stale dochodziło do konfliktów. W rywalizacji wspierała Bolesława matka, Judyta-Maria. Jego najbliższymi współpracownikami byli też Skarbimir (późniejszy wojewoda Bolesława) oraz Żelisław. Krzywousty zawiązał też, przypieczętowany małżeństwem, sojusz z książętami ruskimi. Potrafił pozyskać Czechów i prowokować oddziały Pomorzan do najazdów na dzielnicę brata. Tak zręczną polityką zyskiwał coraz silniejszą przewagę nad Zbigniewem. Już po uznaniu przez brata jego zwierzchnictwa, wykorzystał pretekst, uderzył na jego dzielnicę i zmusił go do ucieczki z kraju. Po nieudanej interwencji niemieckiej w obronie Zbigniewa, Bolesław wezwał brata na swój dwór "a trzeciego dnia pozbawił go oczu". Zbigniew zmarł w 1108 rok, a jego śmierć potraktowana została jako wynik celowego, podstępnego i wyrachowanego działania Bolesława.
Wydarzenie to wywołało powszechne oburzenie. Bolesław przerósł swoich przeciwników. Uprzedzając ich ewentualny bunt i wygnanie go z kraju (tak, jak było w przypadku Bolesława "Śmiałego"), udał się dobrowolnie na pielgrzymkę na Węgry. Tam rozpoczął pokutę i w pokutnym stroju ruszył z Węgier przez Polskę do Gniezna. Do celu dotarł w Wielkim Tygodniu i zgodnie z obowiązującym rytuałem prosił o rozgrzeszenie. Jednocześnie dał Kościołom bogate dary. Pielgrzymującemu pokutnikowi nie można było zagrodzić drogi do Gniezna i odmówić rozgrzeszenia. Bolesław sprytnie wytrącił argument z ręki Kościoła i ewentualnych buntowników.
Postępowanie 23-letniego Krzywoustego było przejawem mądrości i dojrzałości politycznej. W 1108 roku Bolesław objął samodzielną władzę nad całością ziem polskich. W początkowym okresie panowania nastąpiła normalizacja stosunków z Cesarstwem (małżeństwo z hrabianką Bergu). Również z Czechami doszło do zgody. W 1114 roku na wielkim zjeździe nad Nysą Kłodzką doszło do spotkania Krzywoustego z księciem czeskim Władysławem oraz jego bratem Ottonem morawskim. Małżeństwo Bolesława z Salomeą było i w tym przypadku elementem wielkiej polityki, bo hrabianka Bergu była siostrą żony księcia czeskiego. Po uregulowaniu stosunków z sąsiadami, Krzywousty podjął ofensywę na Pomorzu (1116-1123). Wcześniejsze wyprawy łupieskie (sprzed 1108 roku) na Kołobrzeg czy Białogard zostały zaniechane. Krzywousty przystąpił do stopniowego podporządkowania sobie pogranicznych grodów. Przygotowywał w ten sposób otwarcie Pomorza dla wielkiego podboju. Jednocześnie penetrował politycznie dalsze ziemie wieleckie oraz uderzył na ziemię Lubuską.
W 1116 roku, w pierwszym etapie ekspansji, Bolesław podbił Pomorze "(...) i zajął dwa grody". W 1119 roku pokonał dwóch książąt pomorskich, a w 1123 roku "Bolesław III przeszedł morze i zajął grody". Chodzi tu o zajęcie wysp Uznam i Wolin, a być może Rugii. W efekcie tych działań do Polski przyłączona została Ziemia Lubuska i Pomorze Wschodnie. Realistycznie oceniając sytuację, na Pomorzu Zachodnim pozostawił miejscową dynastię, zadawalając się uznaniem przez nią jego zwierzchności. W poźniejszym okresie książę pomorski Warcisław próbował odzyskać niezależność. Spowodowało to kolejne wyprawy Krzywoustego, który zawarł sojusz z Danią (ślub córki). Książę polski potwierdził swoje zwierzchnictwo nad księstwem szczecińskim. Kolejnym etapem polityki pomorskiej Bolesława "Krzywoustego" była chrystianizacja podbitych i uzależnionych terenów. Utworzone w 1124 roku biskupstwo kujawskie objęło swoim zasięgiem Pomorze Gdańskie. Pomorze Sławieńskie podlegało bezpośrednio Gnieznu, Lubusz otrzymał własne biskupstwo, stąd prowadzono także działalność misyjną na tereny wieleckie.
Na Pomorze Zachodnie wysyłani byli samodzielni misjonarze. Hiszpański asceta Bernard dotarł aż do Wolina, jednak jego misja nie przyniosła specjalnych efektów. Większym powodzeniem zakończyła się kolejna inicjatywa Krzywoustego, misja biskupa bamberskiego Ottona. Poczyniono przygotowania do utworzenia samodzielnego biskupstwa pomorskiego, zależnego od metropolii gnieźnieńskiej. Bolesław "Krzywousty" poświęcał wiele uwagi sprawom Kościoła na pozostałych polskich terenach. Wiązało się to bezpośrednio z umacnianiem wewnętrznym kraju. Ufundował sporo romańskich Kościołów, np. w Żarkowie, Prandocinie, Inowłodziu. Korzystając z pobytu legata papieskiego, kardynała Idziego, uporządkował sprawy kościelne w 1124 roku. Ustalono granice nowo erygowanych diecezji, zreformowano istniejące klasztory, podniesiono zakonną dyscyplinę. Szczególną uwagę, kontynuując dzieło ojca, przykładał Krzywousty do tworzenia i rozbudowy regularnych zespołów kanonickich. Wiązało się to z rosnącą rolą kanoników regularnych, ich kościoły bowiem były bardziej dostępne dla wiernych niż świątynie mnichów. Kanonicy wspomagali też administrację książęcą i możnowładczą.
Bolesław "Krzywousty" przeprowadził też reorganizację administracji państwowej, tworząc na pograniczach większe, samodzielne jednostki - marchie. Wtedy właśnie dokonały się zmiany w funkcjonowaniu administracji kasztelańskiej i prowincjonalnej. Po przejęciu władzy w otoczeniu króla pojawili się nowi ludzie (np. cześnik Sieciech, spokrewniony zapewne ze swoim wielkim imiennikiem). Bolesław chciał uniezależnić się od swych doradców z lat młodzieńczych. Być może na tym tle doszło do buntu wojewody Skarbimira w 1117 roku. Władca uporał się z nim, oślepiając go i usuwając z dworu. Działania gospodarcze Krzywoustego są dla nas trudne do zbadania. Działalność mennicza wskazuje na szybki wzrost roli pieniądza. Świadczy to o szybkim rozwoju gospodarczym Polski w tym czasie. W latach 30-tych nastąpiły pewne zmiany w sytuacji międzynarodowej Polski. Złożyły się na to zmiana na tronie węgierskim, nieudana interwencja Krzywoustego w tej sprawie i ostre walki z nowym księciem czeskim. Opowiadanie się księcia polskiego po stronie rywala papieża Innocentego II, zaowocowało poddaniem wszystkich biskupstw polskich metropolii magdeburskiej. Dopiero śmierć arcybiskupa magdeburskiego, która nastapiła w 1134 roku ułatwiła poprawę stosunków z Rzymem. Kościół polski odzyskał dawną pozycję.
W tym okresie papież wydał bullę protekcyjną dla metropolii gnieźnieńskiej z 1136 roku. Nieszczęsna wojna Krzywoustego z koalicją czesko- węgierską skończyła się arbitrażem cesarza Lotara. Dla rozstrzygnięcia sporu z południowymi sąsiadami, Krzywousty został wezwany przed sąd cesarski. Na zjeździe w Merseburgu w 1135 roku stosunki z Węgrami i Czechami ułożono kierując się status quo. Było to korzystne rozwiązanie dla Polski. Książę polski złożył hołd lenny cesarzowi (nie wiemy czy z całej Polski, czy tylko z Pomorza), zapłacił też zaległy trybut z Ziemi Lubuskiej lub Pomorza Zachodniego. Efektem sądu cesarskiego było też pokojowe ułożenie stosunków z sąsiadami i cesarska zgoda na uzależnienie Rugii. Bolesław "Krzywousty" próbował zapobiec interwencji cesarza (jako seniora) w sprawy następstwa tronu. W 1138 roku ogłosił za radą i zgodą panów polskich statut dynastyczny zwany Testamentem Krzywoustego. Nie znamy jego szczegółowej treści. Wiemy jedynie, że od tej pory zwierzchnim księciem miał być zawsze najstarszy spośród Piastowiczów. Wyeliminować to miało spory wśród książąt i obce ingerencje. Jednakże nie udało się powstrzymać tendencji odśrodkowych. Wzrastające liczebnie i bogacące się możnowładztwo miało coraz większe aspiracje polityczne i stanowiło bazę społeczną dla książąt sięgających po władzę. Była to zresztą typowa dla Europy tendencja w rozwoju feudalizmu. Nie mógł jej powstrzymać żaden akt prawny.
Bilans panowania.
Bolesław "Krzywousty", podobnie jak jego imiennik, Chrobry, stał się symbolem historycznym uosobiającym dążenia polityczne Polaków. Za jego panowania Pomorze Wschodnie i Ziemia Lubuska wróciły do Polski. Księstwa zachodnio-pomorskie były podporządkowane księciu polskiemu. Jego wpływy sięgały aż po Rugię. Ambicja i zręczna polityka pozwalają umieścić Krzywoustego wśród wybitnych władców Polski. Datę śmierci Bolesława "Krzywoustego" na rok 1138, przyjmuje się za koniec okresu wczesnopiastowskiego - okresu zwartego, prężnego państwa, zdolnego do ekspansji. Jest to jednocześnie początek rozbicia dzielnicowego - czasów walk wewnętrznych, osłabienia państwa, zniknięcie Polski jako samodzielnego czynnika polityki międzynarodowej. Trzeba pamiętać, że w całym okresie wczesnopiastowskim dochodziło do przesileń związanych z opozycją możnych i tendencjami odśrodkowymi, próbami rozbicia Polski na dzielnice. Jednak do czasów Bolesława "Krzywoustego", któryś z Piastów zawsze potrafił uporać się z rodziną i opozycją i utrzymać władzę w jednym ręku, a państwo w całości.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia Władców Polski.
13-03-2024
30-12-2019